donderdag 5 maart 2015

Rites de passage: 50!

Vandaag ben ik ziek thuis. In het weekend was het al niet geweldig, dinsdag op mijn collegevrije dag was het één en al gehoest en gesnotter en gister ben ik dapper om 5.52 uur in de trein gestapt, maar viel de dag me zwaar. Van de terugreis heb ik niks gemerkt, want ik was uitgeput in slaap gevallen en werd gelukkig net op tijd wakker om in Assen uit te stappen! Vandaag geef ik het lijf een beetje rust in pyjama naast de warme kachel. Dat is wel spijtig, want ik zou vanmiddag trakteren in mijn werkgroep: morgen is het feest en word ik 50! Ik ben die dag onder de pannen voor een studiedag met collega’s, maar de zaterdag heb ik iets gepland voor een clubje dierbare vrouwen. Waar zich die dag en de rest van het weekend zullen afspelen… dat weet ik echter niet, want onze eigen vier mooie dochter-vrouwen hebben het één en ander in petto waarover ik niets weet. Verrassing, dus!

Daar houd ik wel van, van verrassingen, en dus had ik er gisteren zelf ook één georganiseerd, voor mijn jaargenoten in dit geval. Het leek me helemaal ‘on topic’ om al die antropologen-in-wording te laten proeven van mijn geliefde vakgebied en dus mochten ze allemaal een exemplaar van ‘Slapen met je baby’ meenemen. In de antropologie leren we onder andere over ‘rites de passage’, rituelen die bij bijzondere gelegenheden worden uitgevoerd en die zo een transitie markeren in het leven van degene die het ritueel ondergaat. De transitie gaat gepaard met een statusverandering en voor mij geldt die ook: ik ben in dit 50e levensjaar student geworden en ik doorleef deze status met dankbaarheid en verwondering. Daarover en over de link tussen antropologie en lactatiekunde wilde ik mijn medestudenten graag wat vertellen en dus sprak ik  (in verkorte versie, want mijn verkouden stem liet het afweten) de collegezaal toe met het onderstaande:

“Toen ik vorige week tijdens het NWS-college* zei dat ik Arendsoog had gelezen, antwoordde Nina:
“Ja, maar jij bent oud!” En daar heeft ze, in vergelijking met jullie, natuurlijk helemaal gelijk in.
En ik was dan wel niet in het Bungehuis of het Maagdenhuis, maar in mijn eigen vakgebied ben ik ook al jaren een actievoerder, ‘a rebel with a cause’. Dat werk begon na de geboorte van onze derde dochter, toen ik die kraamvrouwenkoorts kreeg waarover Gerben sprak.
We zijn, zoals we hier zitten, allemaal unieke individuen. We zijn allemaal gesocialiseerd op een bepaalde manier en allemaal beginnen we dat proces als baby. Dat is mijn vakgebied als lactatiekundige: baby’s en de borstvoedingsrelatie met hun moeder.

Geboren worden en bevallen zijn ‘rites de passage’. En hoe je babytijd verloopt, is een belangrijk element in wie je later wordt; daar zitten echt causale elementen in, om in M&T-termen** te spreken! Als mens hebben we een warm nest nodig om ons sociale, ons culturele, en dus ons menselijke potentieel optimaal te ontplooien. Een veilig begin is in feite het grootste culturele kapitaal waarmee je de wereld kunt ingaan. Dat is dan ook het paradigma van waaruit ik werk: bij mij staat het belang van het kind voorop, want een gelukkig kind vergroot de kans op een verantwoordelijke volwassene. Ieder levensverhaal dat zo wordt geschreven, is historisch-particularistisch en al die verhalen samen beïnvloeden hoe de samenleving eruit ziet.
Hoe etnocentrisch we kijken, hoe agressief we zijn, hoe we beoordelen wat eerlijk is, hoe het is gesteld met ons moreel besef, hoe we denken dat een rechtvaardige samenleving of universiteit eruit ziet, hoe we leren verantwoordelijkheid te dragen en agency*** in te zetten… al die dingen hangen mede af van de mate van empathie die we als kind ontwikkelen, de mate dus, waarin we ons in de ander kunnen inleven. Hoe empathisch we zelf zijn, wordt mede bepaald door de empathie van onze ouders, door de vraag hoe sensitief zij waren in hun reacties op de behoeften die we als kind hadden, en die dan groot en dringend en fysiek zijn en bijna geen uitstel dulden.

Hoe dat werkt, daarover is veel geschreven, vooral ook in het Engels, terwijl ouders hier vaak behoefte hebben aan goed leesbare teksten in het Nederlands. Dat is de reden dat ik een paar jaar geleden aan het vertalen geslagen ben met een boek van één van mijn helden, die zijn hele carrière heeft gewijd aan de moeder-kindinteractie tijdens de nachtelijke uren. Het is een controversieel boek, met informatie die ouders in de reguliere zorg vaak niet krijgen.

Ik noemde al de rites de passage… een verjaardag is soms ook een rite de passage en dit jaar zeker: ik word vrijdag 50 en ik heb waarachtig ook een nieuwe status gekregen: ik ben student geworden! Dat ik nu antropologie studeer, is omdat zoveel kennis van borstvoeding antropologisch van aard is. En omgekeerd denk ik dat antropologische kennis zeer gebaat is bij een basisbegrip van waar het allemaal begint. Wat mensen doen als ze volwassen zijn, is immers altijd een gevolg van hun levensgeschiedenis tot dan toe. Het is een optelsom van alle ervaringen, van vertrouwen dat beschaamd of gehonoreerd is, van respect dat werd gegeven of ontnomen, van eigenwaarde die werd gevoed of beschadigd.

Bij verjaardagen is het gebruikelijk om cadeautjes te krijgen, maar op deze voor mij bijzondere verjaardag wil ik graag een cadeautje geven. Er staan doosjes met boeken bij de deur. Ik hoop dat ik jullie daarmee een beetje kan laten proeven van mijn ‘Leidenschaft’, om met Weber**** te spreken, voor deze ‘Wissenschaft als Beruf’, en voor hoe dat veilige begin er voor de jongsten van onze samenleving kan uitzien. De antropologische raakvlakken zijn voor mij een bron van inspiratie. Socialisatie en persoonlijkheidsontwikkeling beginnen heel vroeg; de invloed van nurture (en dus ook van culture) op nature blijkt veel groter te zijn dan vroeger werd gedacht. Dat betekent dat ouderschap van grote invloed is op hoe kinderen zich ontwikkelen en dus ook op hoe de samenleving zich ontwikkelt, want de samenleving… die begint bij ieder kind weer een beetje opnieuw.
De schrijver van mijn eerste boekvertaling is als antropoloog een mondiale autoriteit op zijn specifieke gebied en er is voor jullie allemaal een boek; neem een exemplaar mee en laat me nog maar eens weten wat je ervan vindt. Ik wens jullie veel leesplezier! Dank jullie wel!”

Er zijn zo’n 80 exemplaren meegenomen en wie er niet was, mag volgende week alsnog één afhalen op de faculteit. Ik hoop dat men er plezier aan beleeft.
Ik heb zo’n idee dat ik aan het komende weekend ook plezier ga beleven: de voorbereidingen zijn wat mij betreft klaar en de rest is bij de kinderen in vertrouwde en vaardige handen. Nu alleen nog een goede nacht slapen en stoppen met hoesten en dan mag het feest losbarsten!


* Eén van de twee vakken in dit blok: Inleiding Sociologie der Niet-Westerse Samenlevingen
** Het andere vak: Methoden en Technieken
*** Belangrijk antropologisch begrip: persoonlijke daadkracht
**** Max Weber, één van de grondleggers van de sociologie, gericht op ‘Verstehen’, op het begrijpen en oorzakelijk verklaren van sociaal handelen